Çayınızı Nasıl İstersiniz?
Çay tarihin en eski ve en çok tüketilen içeceklerinden biridir. Ülkemizde de günlük hayatın en önemli parçalarından biridir. Kökeninin Milattan Önce 2-3 bin yıllarına kadar dayandığı söylenmektedir. Bir Çin efsanesine göre çayı ilk keşfeden kişi Çin İmparatoru Shen Nung’dur. Anlatılana göre imparatorun su kaynattığı sırada bir ağacın yapraklarının kazara suya düşmesiyle çayın tadını, damakta bıraktığı rahiyayı ve etkisini keşfetmiştir. Çayın botanik adı Camellia sinensis’tir ve bu bitkinin yaprakları farklı yöntemlerle işlenerek siyah, yeşil, beyaz ve oolong gibi türlere ayrılmaktadır.
Bir teoriye göre çayın dünyada kullanılan isimleri Çin’den yayılma yollarını ve kültürel etkilerini yansıtmaktadır. İngilizce “tea,” Türkçe “çay,” İspanyolca “té,” Arapça “شاي” şay, Japonca “お茶” (ocha) ve Rusça “чай” (çay) gibi farklı isimlerle bilinmektedir. Çayın ismi iki temel ticaret rotasına dayanarak değişmiştir: Deniz yoluyla yayılan bölgelerde “tea,” kara yolu üzerinden İpek Yolu ile yayılan yerlerde ise “çay” ya da benzer adlar kullanılmaktadır.
Çay binlerce yıldır sosyal hayatta ve sağlık alanında önemli bir yer tutmuştur. Farklı kültürlerde çay yalnızca bir içecek değil aynı zamanda bir ritüel halini almıştır. Türkiye’de “çay keyfi” günün her saatinde yapılabilirken, İngiltere’de ise “afternoon tea” (öğleden sonra çayı) bir gelenek halindedir. Japonya’da ise çay seremonileri çayın hazırlanması ve sunumu ile ilgili gelişmiş ve ayrıntılı bir sanat halini almıştır.
Çayın sağlık açısından birçok faydası bulunmaktadır. İçeriğinde bulunan antioksidanlar ve polifenoller bağışıklık sistemini desteklerken, serbest radikallerle savaşmakta ve hücrelerin yaşlanmasını yavaşlatmaktadır. Özellikle yeşil çayda bulunan epigallokateşin gallat (EGCG) kanser önleyici etkileri ile dikkat çekmektedir. Ayrıca çayın kalp hastalıkları riskini azalttığı, metabolizmayı hızlandırdığı ve stresi azalttığına dair bilimsel çalışmalar da yayımlanmıştır.
Çay sağlık açısından birçok fayda sağlasa da her ilaç ve/veya yiyecekte olduğu gibi aşırı tüketimi yada yanlış koşullarda içilmesi birtakım sorunlara yol açmaktadır. Çayda bulunan kafein fazla miktarda alındığında uykusuzluk, huzursuzluk, kalp çarpıntısı ve anksiyeteyi artırabilmektedir. Çayda bulunan tanenler demir emilimini azaltarak demir eksikliğine neden olabilirler. Bu sebeple hekimler tarafından özellikle yemeklerle birlikte çay tüketilmesi önerilmemektedir. Aç karnına çay içmenin mide yanmasına veya hassasiyete yol açabildiği bilinmektedir. Diğer bir yandan ise aşırı çay tüketimi florür birikimine sebep olarak kemik sağlığını olumsuz etkileyebilme kapasitesine sahiptir. Kozmetik açıdan değerlendirildiğinde ise uzun süreli çay tüketimi dişlerde renk değişimlerine neden olabilir.
Çay çok köklü geçmişi ve zengin bir kültürel mirasa sahip eşsiz bir içecektir. Faydalarından en iyi şekilde yararlanmak ve zararlarından kaçınmak için her gıdada olduğu gibi dengeli tüketim önemlidir. Sağlıklı bir insan için günde 2-3 bardak çay içmek genellikle sağlıklı kabul edilmektedir. Unutmamamız gerekir ki çay sadece bir içecek değil aynı zamanda sosyal bağların güçlenmesine, zihinsel rahatlamaya da katkıda bulunan bir yaşam tarzıdır. Ama aklmızın bir köşesinde her zaman durmalı; tüketim alışkanlıklarını bireysel sağlık koşullarına göre ayarlamak da bir o kadar önemlidir.