SANAYİ DEVRİMİ NEDEN İNGİLTERE’DE ORTAYA ÇIKMIŞTIR?
İnsanlığın kaderini değiştiren iki gelişme; M.Ö. 8’binlerde yaşanan zirai devrim ve 1760’larda ortaya çıkan sanayi devrimidir. 18. yy’da İngiltere’de ortaya çıkan Sanayi Devrimi deyimini ilk kullanan ise İngiliz iktisatçı Arnold Toynbee’dir. Süreç İngiliz James Watt’ın “buhar makinası”nı sanayide kullanmasıyla başlamıştır. Kömür ve buhar kuvvetine dayanan makinalaşma, işbölümünde ihtisaslaşmaya yol açmış ve böylece ortaya çıkan büyük sanayi devrimi, dünya ekonomisindeki yerini almıştır.
Ancak düşündürücü soru şudur: sanayi devrimi neden Türkiye’de, İran’da, Yunanistan’da, Hindistan’da … değil de, İngiltere’de ortaya çıkmıştır. Sanayi veya Endüstri devriminin İngiltere’de ortaya çıkmasının sadece bir sebebi yoktur. Bu ülkede birçok özelliğin bir araya gelmesinden oluşan sebeplerin toplamından oluşan bir sonuçtur. Bu özellikler kısaca şunlardır: 1-İngiltere, o günün koşullarında ortaya çıkan endüstrinin ana enerji kaynağı olan kömür ve demir madenleri açısından zengin bir ülkedir. Bu madenlerin birbirlerine ve denize yakın yerlerde olması ise önemli bir avantaj sağlamıştır. 2- “Özgürlüğün olmadığı yerde üretim olmaz” sözü gereği, İngiltere’de ticaret serbestisinin olması ve deniz ticaret filosuna sahip olmasıdır. 3- O döneme göre yüksek bir nüfusa sahip olunması.4- Afrikalı köleler gibi üretimde kullanılan kesimlerin servet üretmelerine bağlı olarak elde edilen avantajlar (emek sömürgeciliği). 5- İngiltere’nin coğrafi ayrılığı Kıta Avrupası’nda yaşanan çalkantılı savaşlardan onu uzak tutmuştur. 6- İngiltere’de gelişmiş bankacılık sistemi nedeniyle mucitler çoğu zaman icatlarını geliştirmek ve uygulama alanına koymak için kredi bulabilmekteydiler. 7- İcatları destekleyecek sermaye açısından zengin bir ülke konumundaydı. Bunu hem bankacılık sisteminin sağladığı krediler hem de tarım sektöründeki çitleme kolaylaştırmıştır. Çitleme (enclosure), 13. yüzyılda, İngiltere’de küçük toprak sahiplerinin mülklerini toplayarak/çevreleyerek büyük çiftlikler yaratan yasal süreçtir. Toprak bir kez çitlenince kamusal niteliğini kaybetmekte ve sahibin malı haline gelmekteydi. Bu süreç sanayi için gerekli olan işgücünün tarımdan sanayiye kaymasını sağlayan ana unsur olarak ön plana çıkmaktadır. 8- Sömürge yoluyla servet biriktiren tacirlerin servetlerinin bir bölümünü yeni icatların geliştirilmesi doğrultusunda istekli olmaları.
Üstte sayılan maddelere ilaveten, büyük bir sömürge İmparatorluğu olan İngiltere, hem endüstrisini geliştirmek için gerekli sermayeyi biriktirme şansı yakaladığı hem de imal ettiği malları satabileceği geniş pazarlara sahip olduğu ve ihtiyaç duyduğu hammadde ve yiyecekleri sömürgelerinden kolaylıkla elde edebildiği için sanayi devrimini bünyesinde başlatmak açısından önemli avantajlara sahip olmuştur.
İngiltere’de yaşanan sanayi devriminin ekonomik, sosyal, siyasal ve coğrafi özelliklerin bir sonucu olarak ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. Birinci sanayi devrimi olarak adlandırılan başlangıcın bu ülke yaşanması koşulları ile günümüzün gelişim süreçleri artık farklılaşmıştır. Dördüncü sanayi devrimi sürecinin yaşandığı günümüzde Türkiye gibi ülkelerin süreci kaçırmamaları için çok hızlı bir şekilde eğitim sisteminde reform yaparak teknolojiyi üretip onu kullanabilen nesiller yetiştirmesi gerekmektedir. Yani, okuyabilen, okuduğunu karşıtlıklarıyla sorgulayabilen, bildiklerini üretim sürecine uygulayabilen ve sonuçta da üretimi ve teknolojiyi artırabilen bir nesle ihtiyaç bulunmaktadır. Bunun için çalışmaların şimdi başlatılması durumunda sonuçları ancak 15-20 yılda alınabilecektir. Kısacası; Türkiye’nin gelecek için en önemli çabası Endüstri 4.0’ın gerektirdiği gelişme düzeyini yakalamaya yönelik olmalıdır!. Çünkü Türkiye henüz Endüstri 4.0 düzeyinin çok gerisindedir. Eğer süreç yakalanamaz ise Osmanlı İmparatorluğu’nun sanayileşme sürecini kaçırmasından dolayı yaşanılan zorluklarla karşılaşılması muhtemeldir.