Marmara Üniversitesinden emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Cengiz Tomar, 5-6 Temmuz’da gerçekleşecek Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Gayriresmi Liderler Zirvesi öncesi 2040 Türk Dünyası Vizyon Belgesi’ndeki son gelişmeleri AA Analiz için kaleme aldı.
***
20. yüzyılın ikinci yarısı soğuk savaşın devam ettiği, dünyanın NATO’nun ve Varşova Paktı’nın himayesinde iki kutuplu olduğu bir dönemdi. Günümüzde Birleşmiş Milletler (BM) ve NATO gibi konvansiyonel örgütlerin varlıkları her ne kadar sorgulansa da hayatiyetleri hala devam ediyor. Ancak 21. yüzyılın ilk çeyreğinde Vladimir Putin Rusya’sının geri dönüşü ve Çin’in yükselişiyle birlikte bu konvansiyonel örgütlere yeni alternatifler ortaya çıktı. Son yıllarda BRICS, Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve TDT gibi uluslararası örgütlerin adını sıklıkla duyuyoruz. Şüphesiz bu örgütler uluslararası alanda yeni arayışların bir neticesi olarak Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve nispeten Avrupa’nın hegemonyasına karşı birer alternatif olarak giderek popülerlik kazanıyor. Kovid-19 salgını, Rusya-Ukrayna savaşı, Aden Körfezi’nde ticari gemilere yapılan saldırılar ve ticaret koridorları arasında kıyasıya rekabet de bu gelişmeleri giderek hızlandırıyor.
2040 Türk Dünyası Vizyon Belgesi neleri içeriyor?
Son dönemde yıldızı parlayan TDT, özellikle Türkiye’nin Azerbaycan’a verdiği destek ve Rusya’nın hinterlandındaki Ukrayna’ya saldırılarıyla eski Sovyet coğrafyasında sessiz sedasız üye ülkeler arasındaki işbirliğini artırmak için mevzuat, teknik altyapı ve standardizasyon yönünde yeni adımlar atıyor. Bu manada, 12 Kasım 2021’de İstanbul’da yapılan TDT Zirvesi’nde kabul edilen 2040 Türk Dünyası Vizyon Belgesi’ndeki maddelerin hayata geçirilmesiyle de teşkilat ete kemiğe bürünüyor.
Müreffeh bir Türk dünyası oluşturmayı amaçlayan belgede bu amaçlara ulaşabilmek için demokrasi, ekonomik ve sosyal reformlar, şeffaflık ve yolsuzlukla mücadele ile kadın-erkek eşitliği gibi kavramlara vurgu yapılıyor. Belgede ekonomi, sağlık, ulaşım, eğitim, enerji gibi alanlarda işbirliğinin yanı sıra uluslararası ve bölgesel dış politika konularında istişare mekanizmalarının oluşturulması öngörülüyor. Vizyon Belgesi’nde radikalleşme, aşırılık, İslamofobi ile mücadele, sınır güvenliği, uyuşturucu ticareti, düzensiz göç, insan ve silah kaçakçılığı, organize suçlar, mali ve siber suçlarla mücadele ve göçün düzenlenmesi ile güvenliğe ilişkin işbirliği maddeleri de bulunuyor.
Vizyon belgesindeki “Üye devletlerin, bölgesel ve küresel ekonomik istikrara katkıda bulunmak üzere Doğu, Batı-Kuzey ve Güney Ticaret Koridorlarını birbirine bağlayan güçlü bir bölgesel ekonomik gruba dönüştürülmesi” maddesi TDT’nin ekonomik alandaki temel hedefini çok iyi açıklıyor. Üye ülkeler arasında ortak turizm projeleri ve destinasyonlar da bu açıdan ehemmiyet taşıyor. Teknoloji transferi, bilişim, uzay, tarım, gümrük ve serbest dolaşım, taşımacılık alanında üye devletler arasında kurulacak işbirlikleri ve enerji boru hatları belgenin diğer önemli maddeleri arasında.
Maddeler tek tek hayata geçiriliyor
Daha birkaç sene önce kabul edilen bu maddelerin hayata geçirilmesinde şimdiden önemli bir yol katedildi. Koridorlar savaşından bahsedilen ve birbiri ardına uluslararası ticaret koridorlarının gündemde olduğu bu günlerde Türk Koridoru ya da Orta Koridor adı verilen Hazar Geçişli Uluslararası Doğu-Batı Orta Koridoru’nda fiilen epeyi yol alındı. Zira alternatifleriyle karşılaştırıldığında bu koridor hem güvenlik hem de ekonomik açıdan rakiplerinden çok üstün ve Doğu-Batı ticaretiyle Türk devletlerinin ekonomik entegrasyonunda hayati bir öneme sahip.
Çok kısa bir zaman önce 500 milyon dolarlık bir başlangıç sermayesiyle kurulan Türk Yatırım Fonu üye ülkeler arasında yatırım işbirliği alanında atılan çok somut bir adım. Kara yolu taşımacılığı TDT tarafından ekonomik anlamda atılan diğer bir adımdır. Bundan birkaç yıl ünce ülkelerin kotaları nedeniyle sürekli sorun çıkan bu alanda daha birkaç gün önce TDT himayesinde yeni bir Lojistik Merkezler ve Kargo Taşıyıcıları Birliği kuruldu. Bu birlik üye ülkeler arasında taşımacılık problemlerini kısa sürede çözebilir. Üye devletler arasında taşımacılık işlemlerinin hızlandırılması amacıyla gümrük mevzuatlarının basitleştirilmesi ve entegrasyonu için de yoğun bir çaba sarf ediliyor.
Üye devletler 2013’ten beri her yıl toplanarak güvenlik alanında işbirliği istişareleri yapıyor. Bu adım, daha çok ekonomik ağırlıklı işbirliği üzerine yoğunlaşan TDT üye devletleri arasında ticaret açısından ehemmiyet arz eden güvenliğin sağlanması ve ortak güvenlik politikaları uygulanması açısından büyük değer taşıyor.
Eğitim ve spor alanı da TDT’nin merceğinde
Eğitim, TDT üyelerinin işbirliği açısından önem verdiği diğer bir alandır. Üye ülkelerin eğitim bakanları her yıl toplanıyor. Türk Üniversiteler Birliği, Orhun Değişim Programı’nın yanı sıra ortaöğretim kurumlarında da kardeş okul ve değişim programları uygulanmakla birlikte bu faaliyetlerin daha da güçlendirilmesi için fon sorunlarının çözülmesi öncelik taşıyor.
Gençlik ve spor faaliyetleri Vizyon Belgesi’ndeki mevcut maddelerden uygulamaya sokulan alanlardan biridir. Üye ülkelerin Gençlik ve Spor Bakanları düzenli olarak toplanıyor. Bu bağlamda TDT arasında Uluslararası Gençlik Kampları düzenleniyor ve üye ülkelerin çeşitli şehirlerinde Uluslararası Gençlik Festivalleri yapılıyor. Bir Gençlik Platformu’na da sahip olan Teşkilat “Genç Liderler Forumları” düzenlediği gibi, Dünya Göçebe Oyunları ve Üniversite Spor Oyunları (Turkic Universiade) tertip ediyor. Ayrıca TDT üye ülkelerinin diasporaları arasındaki koordinasyonu sağlamak üzere Diaspora Forumları düzenliyor.
Ayrıca hayati bir konu olan enerji alanında işbirliğini koordine etmek amacıyla TDT Enerji Koordinasyon Komitesi kuruldu. Bunun yanı sıra, TDT Sağlık Bilim Kurulu aracılığıyla sağlık alanında pek çok ortak eğitim programı düzenleniyor. TDT Müslüman Dini Kurumlar arasında işbirliği için Müslüman Dini Kurul Başkanları Konseyi çalışmalarına devam ediyor. Uzay alanında işbirliği amacıyla ortak bir uydunun tasarlanarak fırlatılması projesi gündemde yerini alırken Türk Uzay Kaşifleri Akademisi tarafından üye ülkelere uzayla alakalı eğitimler veriliyor.
Kuruluşunun üzerinden çok kısa bir süre geçen TDT, 3 yıl önce kabul ettiği 2040 Vizyon Belgesi’ndeki maddeleri hayata geçirmek açısından şimdiden iyi bir mesafe katetti. Şüphesiz teşkilatın önünde sabır ve kararlılık gerektiren uzun ve engebeli uzun bir yol var.
[Prof. Dr. Cengiz Tomar, Marmara Üniversitesinden emekli öğretim üyesidir.]
* Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editöryal politikasını yansıtmayabilir.
