Safran: Bir Bitkinin Hikayesi
Safran genellikle Baharatların Kralı veya Kırmızı Altın olarak adlandırılan yüzyıllardır duyuları etkileyen ve medeniyetleri büyüleyen bir baharattır. Canlı kırmızı renkleri ve belirgin sıcak toprak kokusuyla bilinir. Bilimsel olarak Crocus sativus Linnaeus adıyla bilinen bir bitkidir. Crocus cinsi Akdeniz Avrupası ve Batı Asya genelinde dağılmış yaklaşık 85 türü içerir. Bu bitkiler genellikle soğuk kışlar ve sıcak kuru yazlarla karakterize edilen bölgelere uygundur. Safran deniz seviyesinden yaklaşık 2000 m’ye kadar değişen yüksekliklerde yetiştirilebilir. Ancak en iyi şekilde 600 ila 1200 m yüksekliğindeki tepeler, platolar ve dağ vadilerine adapte olmuştur ve bu yerler orijinal habitatı olarak kabul edilmektedir. Bu bitki yaz aylarında ciddi su kıtlığı olan kuru veya yarı kuru bölgelerde yetiştirilebilir. Ayrıca, –15 ºC veya –20 ºC’ye kadar olan kış düşük sıcaklıklarına ve 35–45 ºC’ye kadar olan yaz yüksek sıcaklıklarına dayanabilir.
Safranın başlıca yetiştirildiği yer İran’dır, ancak İspanya, Fransa, İtalya (özellikle Apennines alt yamaçlarında) ve Hindistan’ın belirli bölgelerinde de yetiştirilmektedir. Bu ürünün toplanması için önemli ölçüde emek gerekmektedir. Toplanan bitkiler tepsiye serilir ve arzu edilen bir gıda lezzetlendirici ve renklendirici madde oluşturmak için mangal ateşinde kurutulur. Kurutulmuş Crocus sativus L. çiçekleri yaklaşık 5000 yıldır boya, baharat, parfüm ve tıbbi bitki olarak kullanılmıştır. Nadirliğini anlamak için bir pound (0,45 kilograma eşdeğer) saf safran için yaklaşık 75.000 çiçeğin hasat edilmesi gerektiğini belirtmek önemlidir. Safran hasat etmenin zorluğu nedeniyle çok pahalıdır. Çiftçilerin her çiçekten hassas bölümleri elle toplaması gerekmektedir. Safranın esansiyel yağ içeriği genellikle %0,5 ila 1 aralığındadır ve ana bileşeni pikrokrosin’dir. Renklendirme bileşeni krosin olarak bilinir.
Safran özleri ve tentürleri farklı sendrom ve hastalıkların tedavisi için geleneksel tıpta yüzyıllardır kullanılmıştır. Bazıları antispazmodik, eupeptik, sedatif, karminatif, diüretik, ekspektoran, mide, uyarıcı, afrodizyak, emenagog ve düşük yapıcı olmuştur.
Unutulmamalıdır ki safran bipolar bozukluğu olan insanlarda duygusal dalgalanmalara neden olabilir. Hamile veya emziren kadınlar safran kullanmamalıdır. Takviye olarak kullanıldığında safran tansiyon ilacı veya kan ilacı kullanan kişiler için sorunlara neden olabilir. İnsanlar genellikle depresyon, anksiyete, Alzheimer hastalığı, adet sancıları, premenstrüel sendrom (PMS) ve birçok diğer durum için safran kullanmaktadır.
Ayrıca kalsiyum, potasyum ve demir gibi minerallerin büyük miktarlarına sahiptir. Safrandaki antioksidanlar vücuttaki oksidatif stres ve serbest radikallerle savaşmaya yardımcı olur. Oksidatif stres ve serbest radikaller kanser ve kalp hastalığı da dahil olmak üzere birçok sağlık sorununun gelişiminde rol oynadığından bu tür antioksidanlar bir kişinin sağlığını korumaya yardımcı olabilir. Safran riboflavin adlı B vitamini açısından zengin kaynaklardan biridir ve sağlıklı bir bağışıklık sistemini korumanıza yardımcı olur. Safranın günlük olarak 1,5 grama kadar alınması genellikle güvenlidir, ancak fazla tüketmek toksik olabilir. Araştırmacılar 5 gramını toksik bir doz olarak değerlendirmektedir.
Safran Ne İçin Kullanılır?
Safranın başlıca kullanım alanı yemektir. Bir baharat olarak safran birçok ülkede pirinç yemeklerini tamamlamak için kullanılır. Kullanıldığı mutfak türüne bağlı olarak kullanımı yaygın ve çeşitlidir. Safranın bulunduğu bazı yemekler arasında İspanyol paella, Fransız bouillabaisse, İtalyan risotto ve İran’ın milli yemeği chelow kebab bulunmaktadır. Safran, çaylar dahil olmak üzere Fas yemeklerinde geniş bir şekilde kullanılmaktadır.
Yemek pişirme dışında safran kozmetik amaçlar için de kullanılır. Baharatın güzellik güçleri Kleopatra’nın zamanlarına kadar uzanmaktadır. Dünya genelinde safran ciltleri temizlemek için kullanılır. Hindu kadınları ayrıca altın renkli bindi yapmak için safran kullanır. Kurutulmuş safran parfümlerde kullanılan hoş bir koku üretir. Renkleri aynı zamanda kozmetikte pigmentler için doğal bir alternatif olarak kullanılır.