MENETLER
Rusya’nın kuzeyinde, Yamal yarımadasında yaşayan bu halk, rengeyikleri sürüleri ile konar-göçer yaşamlarına devam etmektedirler. Yamal, Nenetçe de dünyanın sonu anlamına gelmektedir. Bez ve ren geyiği derisinden yaptıkları çadırlarını kolayca söküp takabilirler ve hayvanları için coğrafyanın en uygun yerlerine mevsimsel şartlara göre ortalama 1100 km yol boyunca göçerler. Onların yaşam koşulları da böyle bir durumun olmasını gerektirir. Modern yaşamdan oldukça uzak yaşayan ve öğrenmek istemeyen bu halkın bize oldukça ilginç gelen beslenme alışkanlıkları vardır ki eti çiğ olarak yemektedirler. M.Ö. 3000’lerde Fin-Ural dilini konuşan gruplardan ayrılmış, M.Ö. 200’lerde de Türkçe ve Altayca konuşan gruplarla kaynaşmışlardır. Bugün, Tanrı inancına sahiptirler. Onların inancına göre Her bir Nenet’ in kutsal bir ren geyiği vardır. Bu Ren geyiği çiftleşene kadar koşulmamalı veya kesilmemelidir. Modern yaşamdan her ne kadar uzak kalmaya çalışmış olsalar da bölgenin doğalgaz rezervleri bakımından zengin olması buna artık pek olanak sağlamamaktadır. Dünyanın doğalgaz rezervlerinden dörtte biri Yamal yarımadasında bulunmaktadır. Büyük oranda hayvancılıkla ve yoğun olarak ren geyiği sürüleri besleyen Nenetler, otlaklarını kaybetmemek adına mimari yapılaşmaya karşı çıkmaktadırlar. Tundra Nenetler’i ve Orman Nenetler’i olarak iki büyük gruptan meydana gelmektedirler. Bir dönem Stalin’in katliamlarına maruz kalan Nenetler, topraklarını bu doğalgaz rezervleri için kaybetmek üzereler. Ruslar’ın gözünde onlar sadece doğalgaz yataklarını işgal eden canlılar olarak görmektedir. Sovyet döneminde yerleşik hayata zorlanan Nenetler, daha modern yollarla çiftliklerde zorla Ren geyiği yetiştiriciliğine zorlanmış olsalar da doğal olarak bunda başarı sağlanamamıştır. Çünkü Ren geyikçiliğinin, ancak doğal yollarla, konar- göçer bir yaşam tarzıyla yapılabileceği anlaşılmıştır. -50 dereceye varan soğuk bir coğrafyada çadırlarda yaşamayı, modern dünyaya tercih etmektedirler. Bunun en önemli nedeni ise az önce de ifade ettiğimiz gibi hayvanlarıdır. Tıpkı, İslam Öncesi Türk Devletleri’nin hayvanları için yerleşikliğe geçmeyişleri ve konar-göçer gibi zorlu bir geleneği, bugün onlar sürdürmektedirler. Yine, kalıng adı verilen sistem, bugün onlar arasında hala varlığını sürdürmektedir ve bunu Ren geyikleri ile gerçekleştirmektedirler.
REN GEYİĞİ ÇOBANLARI: Rusya’nın kuzeyinde, Moskova’ya 2500 kilometre mesafedeki Yamal-Nenets bölgesi Priuralsky ilçesine bağlı Aksarka köyünde ren geyiği çobanlarının yaşamları güzel görüntüler oluşturuyor. Kuzey bölgesinin geçmişten günümüze taşınan bu kültürü Şubat da başlayıp Nisan ayına kadar sürüyor. Kutlamaların son günlerinde bir araya gelen yüzlerce göçebe Aksarka halkı, yarışlar ve kültürel etkinliklerle kutlamalara ev sahipliği yapıyor.
NENETSLER: Nenetsler ya da Yuraklar, Rusya Federasyonu‘nun yaşayan yerli bir halktır. Rusya’nın az bilinen yerli halklarından Nenetler, ülkenin Kuzey Kutbu bölgesindeki Yamal Yarımadası’nda yaşıyor. Samoyedler’den gelen Nenetler Nenetçe konuşuyor. -50 dereceyi bulan soğuklarda, çadırlarda yaşayan Nenetler, hayatlarını hayvanlarını otlatarak ve avlanarak geçiriyor. Rusya da 45 bin civarında Nenet olduğu tahmin ediliyor. 2002 yılı nüfus sayımına göre Rusya da 41,302 Nenet yaşamaktadır ve nüfusları Yamalo-Nenets Özerk Okrugu ve Nenets Özerk Okrugu. Nenetslerin dili Nenetsçedir. Nenetsler içlerinde Enetsler, Selkuplar ve Nganasanların da dahil olduğu Samoyed halkları içine girerler. Dilsel açıdan iki büyük Nenets grubu vardır: Tundra Nenetleri ve Orman Nenetleri. Samoyed halklarının, Fin-Ugor dillerini konuşan gruplardan Milad öncesi son birkaç yüzyılda ayrıldığı düşünülmektedir. Samoyed halklarının Güney Sibirya’dan günümüzde Rusya’nın bulunduğu kuzeydoğu bölgelerine 12. yüzyıl öncesinde geldikleri tahmin edilmektedir. Nenetsler toprağa ve doğal kaynaklara saygı üzerinde duran şamanist ve animist bir inanç sistemine sahiptirler. Klan temelli bir sosyal yapılanmaları vardır. Nenets şamanlarına Tadibya denir.
YAMAL YARIMADASI: Yamal Yarımadası, Rusya, kuzeydoğu Sibirya, Yamalo-Nenets Özerk Okrugu bölgesinde bulunan yarımadadır. Kabaca 700 km genişliğindedir. Batıda Kara Denizi, doğuda Ob Körfezi ile sınırlanmıştır. Kendi yerli sakinleri olan Nenets dilinde, “Yamal” “Dünyanın Sonu” anlamına gelir.
JEOPOLİTİK KONUMU: Yarımada da Rusya Bölgesinin 35 Yıllık (tahmini) Doğalgaz Rezervi Olduğu Sanılmaktadır. Rus Akaryakıt Şirketi Gazprom 2010 yılından beri bu Bölgede Arama Faaliyeti Yürütmektedir. Hem bu Denli büyük bir Rezerv Barındırmasının Önemi, Hem de Nenets Halkına Duyulan Saygının bir Göstergesi Olarak 2003 Yılında Şirkete Bağlı Gazprom Uzay Sistemleri Firmasınca Fırlatılan İlk Haberleşme Uydusunun Adı Yamal Olarak Belirlenmiştir.
SAMOYED DİLLERİ: Samoyed dilleri, Ural Dağları‘nın her iki yanında, ama daha çok kuzey kesiminde, yaklaşık 30.000 kişinin konuştuğu dil ailesidir. Samoyed dilleri, Proto-Samoyed dilleri olarak adlandırılan eski bir dilden türemiştir. Samoyed dilleri ve Fin-Ugor dilleri, Ural dilleri ailesini oluşturur. Bu dilleri konuşan halklar Samoyed Halkları adı altında toplanır.
SAMOYED HALKLARI: Samoyed Halkları (Samodi-Halklar, Samoyedler, Samoyadi) günümüzde ve tarihte Samoyed dillerini konuşmuş olan halk ve topluluklara verilen toplu isimdir. Dil akrabalığından dolayı Ural halklarının Fin-Ugor kolundan sayılırlar. Samoyed Halkları genel olarak Rusya‘nın tundralarla ve ormanlarla kaplı kuzey kesiminde yaşayan yerli halktır. Nüfuslarının 50.000 altında olduğu bilinmektedir. Yazın tundraya, kış mevsiminde ormanlık bölgeye geçerek ren geyiği yetiştiriciliğiyle geçinmektedirler.
29.07.2024 Zafer ALTINKESER