MOĞOLİSTAN
Moğolistan, Doğu ve Orta Asya da bulunan denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Ülke toprakları tarihî Dış Moğolistan bölgesine denk düşer. Kuzeyde Rusya; güney, doğu ve batısında Çin‘e bağlı İç Moğolistan ile Sincan Uygur Özerk Bölgesi vardır. Moğolistan’ın Kazakistan‘a sınırı olmamasına rağmen ülkenin en batısı Kazakistan’ın doğu ucuna 37 kilometre uzaklıktadır. Ayrıca Kazakistan’dan sonra denize kıyısı olmayan en büyük ikinci ülkedir. Yüzölçümü 1.564.116 kilometre kare, nüfusu 3,3 milyon civarı olan Moğolistan, en geniş on dokuzuncu ülke ve en seyrek nüfuslu ülkedir. Ülke çok az ekilebilir toprağa sahiptir. Topraklarının çoğu bozkırdır. Kuzey ve batıda dağlar ve güneyde Gobi Çölü bulunur. Ulan Batur, ülkenin başkentidir ve yaklaşık olarak ülke nüfusun %38’ine ev sahipliği yapar. Ayrıca dünyanın en soğuk başkentlerinden biridir. Moğolistan yarı başkanlık sistemi ile yönetilen cumhuriyettir. Yaklaşık olarak 3,1 milyonluk nüfusun %30’u göçebe veya yarı göçebedir. At kültürü halen ülke yaşamının ayrılmaz bir parçasıdır. Nüfusunun çoğunluğu Moğol olup halkın dini Tibet Budizmi‘dir. Moğollar dışında Müslüman Kazaklar ve Tuvalar ülkede yaşamaktadır. Bu halklar genellikle batı kesimlerdedir.
MOĞOLİSTAN TARİHİ
Moğolistan coğrafyasında gerçekleşen olayların tarihidir. Cengiz Han tarafından Moğolların birleştirilmesi ile Moğollar Dünya’nın ikinci en büyük İmparatorluğunu kurdu. Rus ve Çin sömürgesinde kalan Moğol halkı 1911 yılında bağımsızlık kazandılar.
TARİH ÖNCESİ: Moğolistan tarihi prehistorik döneme kadar uzanır. İlk dinozor yumurtası Roy Chapman Andrews tarafından keşfedildi. Orta ve geç Eosen Döneminde Moğolistan, Paleojen memelisinin yaşadığı bir coğrafyaydı. 800.000 yıl önce ise Homo erectusun yaşadığı bilinmektedir. Paleolitik çağ M.Ö. 800.000 ile 15.000 yılları arasında yaşandı bu dönemde hayvan kemiklerinden kesici eşyalar yapılmıştır. Mezolotik çağ M.Ö. 15.000 ile 8000 arasında yaşanmıştır bu dönemde kuzeye doğru göçler gerçekleşmiştir ayrıca ok ve yay yapımı başlamış bitkiler ve hayvan evcilleştirilmiştir. Neolitik çağ M.Ö. 8000-3000 arası gerçekleşmiştir bu çağda tarım ve cilalı taş eşyaların yapımı gerçekleşmiştir. Moğolistan da Bronz çağı erken ve orta evre M.Ö. 2500-1500 yılları arası geç evre M.Ö. 1400-700 yılları arasında yaşanmıştır bazen bunlara geç tunç çağı ve son bronz çağında dahil edilir. M.Ö. 700-300 yılları arasında Moğolistan’da Demir çağı yaşandı bu çağda Demir kullanıldı.
ANTİK ÇAĞ: M.Ö. 1300-300 yılları arasında Demir çağ Moğolistan’ında Slab mezar kültürü yaşandı. Slab mezar kültürünün etniği hala daha tartışmalıdır ayrıca kültürün Karasuk kültürü ile çeşitli benzerlikleri vardır. Moğolistan’daki bir diğer medeniyet ise Asya Hun devletidir. Çin kaynaklarında Hiung Nung diye geçer. İlk başta dağınık kavimler şeklinde yaşayan Hunlar sonraları birleşmişlerdir. Bilinen ilk yöneticileri Teoman’dır. Mete Han döneminde devleti sınırları genişlemiştir. Asya Hun devletinin Türk, Moğol hatta İrani olduğu yönünde teoriler mevcuttur. Hiung Nunglar 500 yıldan fazla süre boyunca varlık gösterdiler. Mete han döneminde birçok göçebe kabile Hiung Nung kontrolüne girmişti. Daha sonraları Moğolistan, Siyenpiler ve Avar Kağanlığı kontrolüne girdi. Avar Kağanlığının baskıları sonucunda Türkler isyan edip Göktürk Kağanlığını kurdu. Daha sonraları Göktürk Kağanlığı Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölündü. Doğu Göktürk Kağanlığı, Çin’in Tang hanedanlığı tarafından yıkıldı. Daha sonraları Moğolistan Uygurlar ve Liao hanedanlığı tarafından yönetildi.
CENGİZ HAN DÖNEMİ: Moğol İmparatorluğu 1206 yılında Timuçin tarafından dağınık Moğol kabilelerinin birleştirilmesi ile kurulmuştur. Timuçin daha sonrasında Cengiz Han adını almıştır. Çin’e seferler düzenleyip Pekin dahil olmak üzere Çin’in bir kısmını almıştır. Sonrasında yönünü batıya dönüp İran üzerindeki Harezm şahları yıkmıştır. Cengiz Han ayrıca Türk-Moğol törelerini yazılı hale getirerek Cengiz Han yasalarını oluşturmuştur.
CENGİZ HAN SONRASI: Cengiz Han ölmeden önce İmparatorluğunu oğulları arasında bölmüştü. 2. Moğol İmparatoru Ögeday olmuştu. İmparatorluğun sınırlar en Orta doğudan Kore’ye ve hatta Rusya’ya kadar ulaşmıştır. Kubilay Han’ın ölümü ile birlikte İmparatorluk yıkıldı.
MOĞOL İMPARATORLUĞU SONRASI: Kubilay Han tarafından Yuan hanedanlığı kuruldu. 1271-1368 yılları arasında varlık gösterdi daha sonraları Ming hanedanlığının Çin’de kurulması ile Kuzey Yuan hanedanlığı kuruldu.
MODERN MOĞOLİSTAN: Moğolistan, Mançurya’da hanedanlığının boyunduruğuna girdikten sonra 1911 yılında bağımsızlığını kazandı daha sonrasında Komünist bir yönetim sergileyip ardından kömnizmden vazgeçtiler.
MOĞOLİSTAN DA TURİZM: Sosyalist Hükümet tarafından son derece sınırlıydı, ancak Sovyetler Birliği’nin dağılması ve 1989 Devrimlerinin ve 1990’daki Moğolistan Demokratik Devrimi‘nin ardından genişlemektedir. Moğolistan, doğal doğal özelliklerin, çok çeşitli el değmemiş manzaraların, göçebe yaşam tarzının ve kültürünün mükemmel bir kombinasyonunu sunan benzersiz ve nispeten keşfedilmemiş bir seyahat yeridir. Moğolistan’daki seyahat organizasyonları yarım yüzyıl öncesine dayanır, ancak özel sektör tabanlı turizm neredeyse yirmi yaşındadır. Günümüzde Moğolistan, hepsi 56’dan fazla eğitim kurumundan mezun olan 403 seyahat şirketi, 320 otel, 647 tatil köyü ve turizm kampına sahiptir. Moğolistan, üyesi olduğu Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü’nde aktif rol almaktadır.
Etkinlikler: Ana festival, yüzyıllar boyunca düzenlenen ve 11 Temmuz – 13 Temmuz tarihleri arasında Demokratik Devrim onuruna düzenlenen dünyaca ünlü Naadam‘dır. Naadam üç Moğol geleneksel sporundan oluşur: okçuluk, uzun mesafeli at yarışı ve Moğol güreşi. 2013 yılında, Moğolistan Kültür, Spor ve Turizm Bakanlığı, Bakanlığın Moğol turizm ve kültürü ile ilgili tüm kamu etkinliklerini topladığı 2013 tarihli Moğolistan Turizm Takvimi’ni yayınladı. Takvime dahil edilen ve online olarak da indirilebilen birçok etkinlik tekrarlanan etkinliklerdir.
Diğer etkinlikler şunları içerir:
- Bayan Moğolistan: Ülkenin Miss World’ünü seçmek için düzenlenen güzellik yarışması
- Kartal Festivali: Bayan-Ölgii’de avcılar, küçük avları yakalamak için eğitimli kartalları ve Kazak at oyunlarını kullanıyor
- Nevruz: Ölgi de Kazak Yeni Yıl geçit töreni, konser ve şölen
- Tsagaan Sar: Moğolistan’da düzenlenen Ay Yeni Yılı festivali
- Deve Festivali: Umnugobi eyaletinde Moğol kış turizm festivali düzenlendi. Gobi Çölü’ndeki Bin Deve Festivali, deve yetiştiriciliği ve hayvan sürüsü geleneğini ortaya koyuyor. Umnugovi eyaletinin Bulgan ilçesindedir. Yerel bir sivil toplum kuruluşu, Bakir deve popülasyonunu korumayı ve korumayı hedefliyor. Moğolistan’ın Güney Gobi eyaletinin Bulgan ilçesinde “Bin Deve Festivali” düzenliyorlar. Festival ayrıca Moğolistan’daki Bakir develerinin kültürel mirasını ve kış turizmi büyümesini kutlamayı ve teşvik etmeyi amaçlıyor.
Festival 6-7 Mart tarihlerinde iki gün boyunca Moğolistan’ın Güney Gobi eyaletinin Bulgan ilçesinde düzenleniyor. Festival, deve eğitimi ve deve yetiştirme geleneği ile ilgili diğer etkinlikler nedeniyle kalbe dokunan etkinliklerden biridir.
- Buz Festivali: Doğal Khuvsgul Gölü’nde düzenlenen Kış Turizmi Etkinliği
- Goyol: Moda Festivali
MOĞOL MUTFAĞI: Ağırlıklı olarak süt ürünleri, et ve hayvansal yağlardan oluşan Moğolistan’ın ve Çin’in İç Moğolistan bölgesinin ulusal ve bölgesel mutfağıdır. Moğol mutfağının en fazla kullandığı yemek pişmiş koyun etinden oluşan yemeklerdir. Moğolistan’ın aşırı karasal iklimi ülkedeki geleneksel mutfağı derinden etkilemiştir. İklimin sebze ve baharat üreten bitkilerin gelişimi için elverişsiz olması nedeniyle Moğol mutfağında sebze ve baharat kullanımı sınırlıdır. Coğrafi yakınlık ve Çin ve Rusya ile derin tarihi bağları nedeniyle Moğol mutfağı, Çin ve Rus mutfağından da etkilenmiştir.
Et Ürünleri: Ülkedeki ilginç pişirme yöntemlerinin arasında taş üstünde pişirme yöntemi öne çıkar. Geleneksel yemek yapma yöntemi olan bu yöntem sadece özel günlerde kullanılır. Bu durumda et (genellikle sebzelerle birlikte) ateşte önceden ısıtılmış taşlar yardımıyla pişirilir. Pişirilen parçaların hızlı bir şekilde pişmesi için de genellikle et küçük parçalara bölünür. Eğer kuzu eti bu yöntemle pişirilmişse Moğolistan’da bu yemeğe khorkhog adı verilir. Diğer bir popüler et ise dağ sıçanından yapılan boodog’dır.
Moğolistan’da at eti çok sık bir şekilde tüketilir ve ülkede çoğu markette bulunabilir.
Süt Ürünleri: Ülkede etten sonra en fazla tüketilen yemekler sütten yapılır. Bu yemeklerin arasında yağsız sütten oluşan bir peynir olan byaslag öne çıkar. Diğer tüketilen süt ürünleri arasında lor (aaruul), yoğurt, kefir ve hafif süt likörü ( shimiin arkhi ) vardır. En önemli ulusal içecek ise fermente edilmiş kısrak sütü olan airag’dir.
Tatlılar: Moğol tatlıları arasında boortsog öne çıkar. Genellikle özel günlerde yenen bir tür bisküvi olan boortsog, genellikle sütlü çay ile tüketilir.
İçkileri: Ülkede görülen Rus mutfağının etkisiyle, en çok içilen alkol votkadır. Ülkede tüketilen votka markalarının arasında Chinggis votkası (Cengiz Han votkası), damıtılmış alkollü içkiler pazarının% 30’unu oluşturur ve ülkedeki en popüler vodka markasıdır.
27.06.2024
Zafer ALTIKESER